نکات مهم مبحث سیزدهم طرح واجرایی تاسیسات برقی ساختمان
نکات مهم مبحث سیزدهم طرح واجرایی تاسیسات برقی ساختمان
مقررات ملی ساختمان ایران شامل مجموعه‌ای از آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها است که به منظور طراحی، اجرا، بهره‌برداری و نگهداری ساختمان‌ها تدوین شده است. این مقررات به صورت مجموعه‌ای از مباحث مختلف ارائه می‌شوند که هر مبحث به یک موضوع خاص اختصاص دارد. مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان به طراحی و اجرای تاسیسات برقی ساختمان‌ها می‌پردازد.
۱. تعاریف و کلیات
این بخش شامل تعاریف اصطلاحات پایه و استانداردهایی است که مهندسان برق باید هنگام طراحی و اجرای تاسیسات برقی رعایت کنند.
- شبکه‌های فشار ضعیف (LV): شامل ولتاژهایی تا ۱۰۰۰ ولت.
- شبکه‌های فشار متوسط (MV): شامل ولتاژهایی از ۱۰۰۰ ولت تا ۳۵ کیلوولت.
- مصارف الکتریکی: طبقه‌بندی ساختمان‌ها بر اساس نوع مصرف (مسکونی، تجاری، صنعتی).
- هدف اصلی: ایمنی در برابر برق‌گرفتگی، حفاظت از تجهیزات و کاهش حوادث ناشی از برق.
۲. طراحی سیستم‌های برقی
این بخش به اصول طراحی و محاسبات اختصاص دارد:
- محاسبه بار الکتریکی: شامل تعیین بارهای مورد نیاز بر اساس کاربری ساختمان، توان اسمی تجهیزات و ضریب همزمانی.
- انتخاب تجهیزات: مانند کابل‌ها، تابلوهای برق، کلیدهای مینیاتوری (MCB)، قطع‌کننده‌ها (RCD) و …
- ولتاژ نامی و جریان نامی: تعیین مشخصات مدارها و انتخاب کابل‌ها بر اساس جریانی که قرار است از مدار عبور کند.
- رعایت افت ولتاژ: بر اساس استاندارد، افت ولتاژ نباید از مقدار مشخصی فراتر رود (اغلب ۳-۵ درصد).
- مدارهای اختصاصی و مشترک: مدارهایی که برای مصارف خاص (مانند کولر یا آسانسور) طراحی می‌شوند و مدارهای مشترک برای روشنایی یا پریزها.
۳. نصب تجهیزات و اجرای سیستم‌های برقی
سیم‌کشی و کابل‌کشی:
- استفاده از سیم‌ها و کابل‌های مناسب با عایق‌بندی استاندارد.
- رعایت اصول نصب کانال‌های کابل‌کشی (Ducts) و لوله‌های برق (Conduits).
- فاصله ایمن سیم‌کشی از آب و سایر سیستم‌های مکانیکی.
نصب تابلوهای برق:
- رعایت ارتفاع مناسب برای نصب تابلوها.
- برچسب‌گذاری صحیح تجهیزات در تابلوها برای شناسایی سریع.
- در نظر گرفتن فاصله ایمن از دیوارها و سقف.
روشنایی و پریزها:
- حداقل تعداد پریزها در هر اتاق بر اساس متراژ.
- فاصله پریزها از کف و محل‌های حساس مانند سینک.
- طراحی روشنایی بر اساس شدت روشنایی مورد نیاز (بر حسب لوکس).
۴. سیستم‌های ایمنی و حفاظت
این بخش به حفاظت افراد و تجهیزات اختصاص دارد:
- سیستم ارتینگ (Earth):
- استفاده از الکترودهای زمین برای تخلیه جریان نشتی.
- کاهش ولتاژ تماس و جلوگیری از برق‌گرفتگی.
- حفاظت در برابر اضافه‌بار و اتصال کوتاه:
- نصب کلیدهای مینیاتوری و محافظ جان (RCD).
- استفاده از فیوزها و دستگاه‌های محدودکننده جریان.
- حفاظت در برابر صاعقه:
- استفاده از میله صاعقه‌گیر.
- طراحی سیستم تخلیه جریان صاعقه به زمین.
۵. برق اضطراری و روشنایی ایمنی
- سیستم‌های برق اضطراری (ژنراتور و UPS):
- تامین انرژی برای تجهیزات حیاتی (آسانسور، روشنایی خروج اضطراری و سیستم‌های امنیتی).
- طراحی و اتصال خودکار ژنراتور به مدار.
- روشنایی اضطراری:
- نصب چراغ‌های خروج اضطراری با باتری پشتیبان.
- تامین روشنایی در راه‌پله‌ها، خروجی‌ها و پناهگاه‌ها.
۶. ملاحظات خاص برای ساختمان‌های ویژه
برخی ساختمان‌ها نیاز به طراحی و اجرای خاص دارند:
- ساختمان‌های بلند:
- طراحی سیستم برق‌رسانی عمودی (رایزرها).
- سیستم‌های تهویه و روشنایی اضطراری.
- بیمارستان‌ها و مراکز درمانی:
- تامین برق بدون وقفه برای تجهیزات حیاتی.
- جداسازی کامل مدارهای الکتریکی بیمارستانی برای ایمنی.
- صنایع و کارخانجات:
- طراحی سیستم‌های توزیع صنعتی.
- رعایت اصول حفاظت در محیط‌های مستعد خطر (مکان‌های دارای گازهای اشتعال‌پذیر).
۷. بازرسی، تست و نگهداری
- بازرسی اولیه:
- قبل از بهره‌برداری، تمامی تاسیسات باید تست شوند (تست عایق، مقاومت ارت، عملکرد کلیدهای حفاظتی).
- بازرسی دوره‌ای:
- به‌روزرسانی و تعویض قطعات فرسوده یا معیوب.
- رعایت استانداردها در بهره‌برداری مداوم.
طرح واجرایی تاسیسات برقی ساختمان
سوالات مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان
در طراحی و اجرای تاسیسات برقی ساختمان، سوالات رایج زیادی وجود دارد که ممکن است در فرآیند طراحی، نظارت، یا اجرا مطرح شوند. این سوالات معمولاً به موضوعات زیر مربوط می‌شوند: محاسبات، ایمنی، انتخاب تجهیزات، استانداردها و اجرا. در ادامه به برخی از مهم‌ترین و پرتکرارترین سوالات اشاره می‌کنیم:
۱. سوالات عمومی
- هدف اصلی از اجرای سیستم ارت چیست؟
برای حفاظت از افراد و تجهیزات در برابر جریان‌های نشتی و کاهش خطر برق‌گرفتگی و آسیب به تجهیزات استفاده می‌شود. - چرا باید محاسبات افت ولتاژ انجام شود؟
افت ولتاژ بیش از حد باعث کاهش کارایی تجهیزات برقی، گرم شدن کابل‌ها و افزایش مصرف انرژی می‌شود. - آیا رعایت مبحث ۱۳ مقررات ملی ساختمان الزامی است؟
بله، این مبحث مطابق قانون نظام مهندسی ساختمان، الزام‌آور است و تخطی از آن ممکن است مشکلات حقوقی و ایمنی به همراه داشته باشد.
۲. سوالات مربوط به طراحی
- چگونه بار الکتریکی ساختمان را محاسبه کنیم؟
با جمع توان نامی تجهیزات و اعمال ضریب همزمانی و ذخیره، بار کلی ساختمان محاسبه می‌شود. در ساختمان‌های مسکونی معمولاً توان هر واحد حدود ۳ تا ۵ کیلووات در نظر گرفته می‌شود. - ضریب همزمانی چیست و چرا در طراحی استفاده می‌شود؟
این ضریب نشان‌دهنده احتمال استفاده همزمان از تجهیزات الکتریکی است و برای کاهش ظرفیت تجهیزات و هزینه‌های طراحی استفاده می‌شود. - چگونه تعداد مدارهای روشنایی و پریزها تعیین می‌شود؟
بر اساس تعداد مصرف‌کننده‌ها، متراژ فضا و محدودیت‌های جریان هر مدار. معمولاً برای هر ۱۰ تا ۱۲ پریز یا حداکثر جریان ۱۶ آمپر، یک مدار در نظر گرفته می‌شود. - آیا نصب سیستم برق اضطراری در ساختمان‌های مسکونی الزامی است؟
خیر، اما برای ساختمان‌های بلندمرتبه و کاربری‌های خاص مانند بیمارستان‌ها و مراکز تجاری، الزامی است.
۳. سوالات مربوط به تجهیزات
- چگونه ظرفیت تابلو برق انتخاب می‌شود؟
بر اساس توان و جریان کل مدارها، همراه با در نظر گرفتن ۲۰-۲۵% ظرفیت رزرو برای توسعه‌های آینده. - چگونه نوع کابل مناسب را انتخاب کنیم؟
نوع کابل بر اساس جریان، طول کابل (برای افت ولتاژ)، نوع مصرف (روکار یا توکار)، و محیط (رطوبتی، گرم یا معمولی) تعیین می‌شود. - محافظ جان (RCD) چیست و چه کاربردی دارد؟
کلیدی است که در صورت نشتی جریان یا برق‌گرفتگی، مدار را قطع می‌کند و برای حفاظت افراد و تجهیزات حیاتی است. - تفاوت کلید مینیاتوری (MCB) و کلید محافظ جان (RCD) چیست؟
- MCB برای حفاظت در برابر جریان‌های اضافی (اضافه‌بار و اتصال کوتاه) طراحی شده است.
- RCD برای حفاظت در برابر جریان نشتی و برق‌گرفتگی استفاده می‌شود.
۴. سوالات مربوط به اجرا
- فاصله استاندارد پریزها و کلیدها از زمین چقدر است؟
- پریزها: ۳۰ سانتی‌متر از کف.
- کلیدها: ۱۱۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر از کف.
- چرا باید سیم‌کشی روشنایی و پریزها جدا باشد؟
به دلیل کاهش احتمال خرابی کلی سیستم در صورت بروز مشکل در یکی از مدارها و رعایت استانداردهای ایمنی. - آیا می‌توان کابل‌ها را مستقیم در بتن دفن کرد؟
بله، اما باید از کابل‌هایی با روکش مقاوم (مانند کابل‌های NYY یا NAYY) استفاده شود و کابل در معرض فشار مکانیکی یا رطوبت نباشد. - نکات ایمنی در اجرای سیستم ارت چیست؟
- انتخاب الکترود زمین با مقاومت مناسب.
- اطمینان از اتصال مطمئن سیم‌های ارت به تجهیزات فلزی.
- تست مقاومت سیستم ارت بعد از اجرا.
۵. سوالات ایمنی
- حداکثر مقاومت سیستم ارت چقدر باید باشد؟
برای ساختمان‌های مسکونی و تجاری معمولاً باید کمتر از ۵ اهم باشد. - چگونه می‌توان از برق‌گرفتگی جلوگیری کرد؟
- نصب سیستم ارت.
- استفاده از کلیدهای محافظ جان.
- رعایت فاصله ایمن تجهیزات از منابع آب.
- آیا نصب صاعقه‌گیر در تمام ساختمان‌ها الزامی است؟
خیر، اما در ساختمان‌های بلند، مناطق مستعد صاعقه و مکان‌های صنعتی الزامی است. - چگونه می‌توان از اتصال کوتاه در سیستم برق جلوگیری کرد؟
- استفاده از فیوزها و کلیدهای مینیاتوری.
- سیم‌کشی استاندارد و عدم استفاده از سیم‌های فرسوده.
۶. سوالات مربوط به تست و نگهداری
- چه تست‌هایی باید قبل از بهره‌برداری انجام شود؟
- تست مقاومت عایق سیم‌ها.
- تست اتصال به زمین (ارت).
- تست عملکرد کلیدهای حفاظتی.
- چگونه می‌توان تابلو برق را ایمن نگه داشت؟
- بازدید دوره‌ای از اتصالات.
- تمیز کردن و جلوگیری از ورود گردوغبار.
- بررسی عملکرد کلیدهای حفاظتی.
- هر چند وقت یکبار باید سیستم برق ساختمان بازرسی شود؟
- برای ساختمان‌های مسکونی: هر ۳ تا ۵ سال.
- برای ساختمان‌های صنعتی: حداقل سالانه.
۷. سوالات رایج در خصوص استانداردها
- کدام استانداردها برای طراحی تاسیسات برقی باید رعایت شود؟
- استاندارد ملی ایران (ISIRI)
- استاندارد بین‌المللی IEC
- الزامات مبحث ۱۳ مقررات ملی ساختمان
- چه قوانینی برای عبور سیم‌ها از دیوار وجود دارد؟
سیم‌ها باید در داخل لوله‌های مخصوص (مانند PVC یا فلزی) عبور داده شوند تا در برابر آسیب‌های مکانیکی محافظت شوند.